Skënderbeu në Siçili dhe paranojat e Berishës

Nga Ilir Muharremi, kritik i artit

Në bronzin e pavdekshëm, ku çdo linjë dhe formë është gdhendur me dorën e skulptorit Gëzim Muriqit, qëndron një hero, i ngjitur në përjetësi. Skënderbeu, ky kalorës i stolisur me kurajë dhe lavdi, mbart në trupin e tij të hekurt, gjithë peshën e një historie të madhe, të shkruar me gjak dhe besë.

Fytyra e tij, një portret i skalitur nga shekujt, mbështillet në një shprehje që shkon përtej kohës—e rreptë si dimri mbi male, por gjithashtu e mbushur me një ndjenjë të thellë dhe të fshehtë, qëndresë e shpirtit njerëzor. Çdo rrudhë mbi ballin e tij të rënduar tregon për netët e gjata të luftës dhe për betejat e përgjakshme ku liria u pagëzua në flakët e sakrificës.

Mburoja e tij, e vendosur me forcë në dorën e djathtë, shkëlqen nën dritën e një dielli të zymtë, si një fener që udhëheq në errësirë. Në këtë mburojë janë skalitur simbolet e një populli që kurrë nuk u përkul; është një flamur i ngritur në zemër, një përkujtim i një kauze që nuk mund të vdesë.

Pelerina e tij, e cila valëvitet si një erë e lehtë që përshkon luginat, mbulon shpinën e tij si një mantel i lavdisë dhe nderit. Ajo përhapet prapa tij, duke kapur një frymëmarrje të përjetshme, duke i dhënë statujës një ndjenjë lëvizjeje, sikur vetë shpirti i tij po marshon drejt përjetësisë.

Kurora e tij e rëndë, mbi të cilën qëndron shqiponja, mbretëresha e maleve shqiptare, është një kurorë që mbart me vete jo vetëm pushtet, por edhe përgjegjësinë e mbrojtjes së një kombi. Ajo simbolizon fuqinë dhe urtësinë, një thirrje e heshtur për drejtësi dhe paqe.

Dora e tij, e fortë dhe e pathyeshme, mban shpatën si një simbol të vullnetit të hekurt, të pamëshirshëm dhe të patundur. Kjo shpatë, e ngritur mbi mijëra betejash, është një zë që thërret nga të kaluarat, duke kujtuar fitoren dhe sakrificën.

E gjithë skulptura, e punuar me mjeshtëri të rrallë, është një simfoni bronzi dhe hekuri, ku çdo notë është një kujtim, një lutje, një krenari e patundur. Në çdo cep, në çdo detaj, qëndron një histori e rrëfyer me dashuri dhe përkushtim, duke bërë që vetë heroi të ngrihet mbi tokën ku qëndron, si një mal që nuk njeh kufij.

Gëzim Muriqi ka arritur të kapë jo vetëm fizikun e Skënderbeut, por edhe shpirtin e tij të pathyeshëm, duke e bërë këtë skulpturë një vepër që frymëzon dhe mbart në vete lavdinë e një kombi të tërë, të pavdekshëm dhe të përjetshëm si vetë heroi që paraqet.

Sali Berisha paranojak

Është tronditëse të shohësh sesi një vepër arti, e cila duhej të ishte burim krenarie dhe frymëzimi, shndërrohet në shënjestër të akuzave të pabaza dhe keqdashëse. Kjo shtatore e Skënderbeut, krijuar me mjeshtëri dhe ndjeshmëri nga skulptori Gëzim Muriqi, është një himn i heshtur për trimërinë dhe lavdinë e kombit tonë. Dhe prapëseprapë, në vend që ta admirojmë këtë vepër si një përfaqësim të heroizmit të përjetshëm, disa zgjedhin ta përlyejnë me fjalë të rënda e me paragjykime të pabaza.

Ngjashmëria e kësaj shtatoreje me Edi Ramën është një trillim i një mendje të turbulluar nga paranoja. Është për të ardhur keq që Sali Berisha, në vend që të shohë në këtë vepër një simbol të unitetit kombëtar, zgjedh ta shohë me sy të shtrembër, duke shpikur lidhje që nuk ekzistojnë. Arti nuk është një pasqyrë për të reflektuar frikërat tona më të errëta, por një dritare drejt shpirtit të një kombi, një mënyrë për të kapërcyer përçarjet dhe për të gjetur të përbashkëtat që na bashkojnë.

Skënderbeu nuk është thjesht një figurë historike; ai është një frymëzim i pavdekshëm për të gjithë ne. Nuk duhet të lejojmë që paranojat dhe grindjet politike të përlyejnë këtë trashëgimi të çmuar. Në vend që të krijojmë ndasi të reja, le të mblidhemi rreth simbolit të Skënderbeut dhe ta mbrojmë atë nga keqpërdorimi. Kjo shtatore nuk është një portret i një individi bashkëkohor, por një monument për lavdinë tonë të përbashkët, një kujtesë e forcës dhe qëndresës sonë përballë çdo sfide.

Le të lëmë mënjanë fjalët e hidhura dhe ta shohim këtë vepër me sytë e respektit dhe dashurisë për atë që simbolizon—një komb të bashkuar, të fuqishëm, dhe krenar për trashëgiminë e tij. Në këtë mënyrë, do të nderojmë jo vetëm Skënderbeun, por edhe veten tonë, si trashëgimtarë të tij.

Simboli i ujkut mbi supe

Ujku i skulpturuar mbi supin e Gjergj Kastriotit (Skënderbeut) përfaqëson një element artistik të ngarkuar me simbolizëm historik dhe kulturor. Ky detaj është realizuar me një ndjeshmëri të veçantë ndaj natyrës dhe ikonografisë së ujkut, një kafshë që në traditën mitologjike dhe kulturore shqiptare bart një peshë të madhe simbolike. Skulptura e ujkut është paraqitur me një realizëm të theksuar, ku tiparet e tij nofullat e fuqishme, shikimi depërtues dhe qëndrimi vigjilent shërbejnë për të theksuar atributet e forcës, guximit dhe mbrojtjes.

Në kontekstin e figurës së Skënderbeut, ujku nuk është thjesht një ornament apo shtojcë dekorative; ai është një metaforë e fuqishme për virtytet e udhëheqësit, të cilat përfshijnë instinktin mbrojtës dhe aftësinë për të udhëhequr me një ndërgjegje të mprehtë strategjike. Përveç kësaj, praninë e ujkut mund ta interpretojmë edhe si një nënvizim të lidhjes së Skënderbeut me peizazhin malor të Shqipërisë, ku ujku përfaqëson shpirtin e papërkulur dhe të ashpër të popullit të tij. Ky element artistik reflekton një ndërthurje të traditës skulpturore me mesazhin simbolik, duke ngritur kështu këtë skulpturë nga një objekt estetik në një objekt të rëndësishëm kulturor dhe historik.

Ujku i skulpturuar mbi supet e Gjergj Kastriotit (Skënderbeut) bart një simbolikë të thellë që shkon përtej aspektit të tij të dukshëm si një përfaqësues i fuqisë dhe trimërisë. Ky ujk, në një interpretim më të thellë, mund të lidhet me lashtësinë e racës shqiptare dhe lidhjet e saj me mitologjinë e lashtë, veçanërisht me Apollonin, zotin mbrojtës të Trojës, qytetit të themeluar nga Dardanët, të cilët konsiderohen si pararendës të shqiptarëve.

Apolloni, i njohur si “Lykios” apo “Apolloni i ujqërve,” ishte një nga hyjnitë më të rëndësishme për grekët e lashtë dhe për qytetërimet e tjera mesdhetare. Ky epitet i Apollonit, që lidhet me ujqërit, e vendos atë si një mbrojtës dhe udhëheqës të dritës dhe natyrës, por edhe si një simbol të mbrojtjes kundër kërcënimeve. Duke qenë se Apolloni ishte zot mbrojtës i Trojës dhe Dardanët janë të lidhur ngushtë me lashtësinë e popullit shqiptar, paraqitja e lëkurës së ujkut mbi supet e Skënderbeut mund të interpretohet si një simbol i përkatësisë së tij ndaj një trashëgimie të thellë dhe të lashtë.

Në këtë kontekst, ujku nuk është thjesht një simbol i fuqisë personale të Skënderbeut, por një emblemë e lashtësisë së racës shqiptare dhe lidhjes së saj me civilizimet e lashta të Mesdheut. Ai përfaqëson vazhdimësinë e një linje të gjatë të udhëheqësve dhe mbrojtësve, që nga koha e Apollonit e deri te Skënderbeu, duke theksuar kështu një lidhje të pashkëputur me origjinat historike dhe mitologjike të kombit shqiptar.