The Economist: Propagandë dhe nostalgji për Perandorinë, si po i “pushton” Turqia televizionet në Ballkan dhe Azinë Qendrore

Pjesa më e madhe e historisë osmane përngjason me telenovelat. Në shekullin e 16-të, Sulltan Sulejmani i Madhërishëm vrau këdo që ai dyshonte se po përpiqej ta rivalizonte, duke përfshirë dy kunetër, dy djem dhe disa nipër.

Një emision për Sulejmanin,  nën titullin “Muhtesem Yuzyil”, u transmetua për herë të parë në vitin 2011 dhe ishte pjesë e valës së parë të dramave turke që tanimë kanë “mbërthyer” teleshikuesit në mbarë botës.

Këtij fenomeni nuk i kanë shpëtuar as personazhe të njohur e me mjaft ndikim, si Cardi B, repere amerikane me miliona fansa në mbarë botën.

Sot, ndërsa telenovelat turke sa vijnë e shtohen në ekrane, seriali i Sulejmanit të Madhërishën, duhet të ndajë ‘fronin’ me të tjerë seriale, që po ashtu kanë në fokus dramat mbretërore turke.

I fundit është “Gaddar” (“Pa mëshirë”). Seriali fokusohet tek një ushtar që kthehet nga lufta dhe detyrohet të bëhet vrasës me pagesë për të mbrojtur familjen e tij. Turqia është vendi i tretë më i madh përsa i përket kohës televizive të dedikuar në mbarë botën për serialet që vendi prodhon.

Kështu, Turqia renditet pas Amerikës dhe Britanisë. Përgjatë harkut kohor të vitit 2020 dhe 2023 kërkesa globale për serialet turke u rrit me 184%, krahasuar me 73% për dramat koreane, sipas Parrot Analytics, një firmë e mbledhjes dhe analizimit të të dhënave.

Shfaqjet turke janë të njohura jo vetëm në Lindjen e Mesme, por edhe në Evropë dhe Amerikën Latine. Vitin e kaluar tre “blerësit” më të mëdhenj të shfaqjeve të reja turke ishin Spanja, Arabia Saudite dhe Egjipti. Dhoma e Tregtisë e Stambollit vlerëson se shitja e të drejtës së transmetimit të serialeve turke grumbulluan 600 milionë dollarë në vitin 2022, teksa analistët vlerësojnë se shifra së shpejti do të arrijë në miliarda.

Çfarë i bën serialet turke aq të kërkuara nga audienca? Fillimisht fabula e ndjekur është e thjeshtë për t’u brendësuar.

Peisazhet magjepsëse, kostumet luksoze dhe aktorët e pashëm janë një tjetër element i përdorur me zgjuarsi nga industritë kinematografike në Turqi.

Shumica janë histori dashurie, teksa serialet fantastiko-shkencore bëhen rrallë

Shfaqjet, duke përfshirë drama ligjore të periudhave të ndryshme kohore, bëjnjë një gërshetim interesant të romancës dhe hakmarrjes, duke vënë në skenë dy ndjenja ku çdokush mund të gjejë veten.

Në vitin 2023 “Yargi” (“Sekretet Familjare”), seriali që paraqet dy avokatë rivalë që bien në dashuri, fitoi një çmim ndërkombëtar “Emmy” për telenovelën më të mirë.

Nga ana tjetër, audienca arabe vlerëson që shfaqjet turke i përshkruajnë muslimanët si heronj, jo si terroristë apo shoferë taksie, siç bën shpesh Hollyëood-i.

Mbikëqyrësit e mediave turke, ndikuar dhe nga “doza” e sjelljeve fetare të paraqitura në serial, që “mbërthen” pas ekranit një pjesë të caktuar të audiencës, përpiqen të evitojnë maksimalisht skenat me përdorimin e alkoolit apo ato të marrëdhënie seksuale. Po ashtu, mbikëqyrësit e mediave nuk “kursejnë” as gjobat në raste kur skenat me personazhe që konsumojnë akt intim bëhen të shpeshta apo tepërta.

Censura i ka detyruar regjisorët të bëhen krijues në zëvendësimin e të tilla skenave, duke rritur tensionin seksual mes personazheve, element i cili kthehet në një “flirt” edhe me vetë shikuesit.

Vështrimet e parezistueshme dhe prekjet e lehta zëvendësojnë aktet seksuale duke i dhënë “magji” momentit.

Për shembull, te seriali “Erkenci Kus” (“Zogu i hershëm”), pjesa intime ndalet vetëm tek shikimet ndaj buzëve, apo nuhatjet në qafë. Aroma e personazhit kryesor mashkull kthehet edhe në qendrën e zhvillimeve në këtë serial, pasi më vonë ai përfundon në burg për shkak të dhunës ndaj një burri që përpiqet të blejë të drejtat e aromës, me të cilën vajza ishte dashuruar.

Teksa kinematografia turke po “lulëzon”, romanticierët amerikanë po mbajnë shënime. Abby Jimenez, e cila shkroi veprën “Yous Truly”, romani më i shitur i Neë York Times, e bazoi protagonistin e saj mashkull në atë të serialit “Sen Cal Kapimi” (“Dashuria është në ajër”), një histori që lind nga armiqësia, ku fillimisht dy protagonistët pretendonin të ishin të fejuar.

Në gjysmën e parë të vitit 2023, tre serialet më të njohura në Spanjë ishin turke, sipas Glance, një firmë e të dhënave televizive. Spanjollët dhe amerikanët latinë kanë një histori në “konsumin” e telenovelave, ndaj janë mësuar t’i dedikojnë kohë programeve turke. Disa shikues duket se e kanë përqafuar industrinë kinematografike turke, duke hequr dorë nga filmat perëndimor me shumë skena seksi.

Publiku spanjisht-folës tërhiqet nga vlera e lartë e prodhimit të dramave turke. |Njerëzit në Turqi dhe Amerikën Latine shprehin ndjenjat pa turp”, thotë Carolina Acosta-Alzuru nga Universiteti i Gjeorgjisë: “Kjo është arsyeja pse melodrama funksionon në të dyja kulturat.”

Transmetuesit janë gjithashtu adhurues të shfaqjeve. Në Turqi, programet transmetohen një herë në javë dhe mund të zgjasin deri në tre orë, por në vendet që blejnë të drejtën e transmetimit ato transmetohen në harqe më të shkurtra kohore, por shfaqen çdo ditë për publikun.

Kanalet televizive mund ta transmetojnë serialin në qindra episode. Dramat koreane janë të mira, thotë Izzet Pinto, një distributor televiziv, por ato zgjasin vetëm 13 orë. Ato turke mund të zgjasin në rreth 200 orë.

Disa fansa ankohen se nuk mund të marrin përmbajtje të mjaftueshme në gjuhën e tyre. Nuk është aspak e vështirë të dublosh shfaqje në spanjisht, sepse një version mund të shpërndahet në të gjithë Spanjën dhe në pjesën më të madhe të Amerikës Latine. Për gjuhët me më pak folës, si polonishtja ose greqishtja, kanalet televizive përdorin zgjidhje më të lira, duke përfshirë titrat. Disa shikues madje përpiqen të mësojnë pak turqisht në mënyrë që të mund të shikojnë drama pa pasur nevojë të presin që të dalin versionet e dubluara, thotë Yasemin Celikkol nga Universiteti Northëestern në Katar.

Nga ana tjetër, gjendet edhe fansa të “thekur” të serialeve turke, që titrojnë në gjuhën mëmë serialet turke duke i bërë viralë në çdo rrjet sociale si edhe në Youtube.

Dramat kanë ndihmuar në rritjen e imazhit të Turqisë, veçanërisht në ish-tokat osmane. Zonja Celikkol u rrit në Bullgari duke dëgjuar se turqit ishin “të këqij, barbarë dhe të tmerrshëm”, por mendon se dramat turke kanë ndihmuar në ndryshimin e këtij perceptimi. Bullgarët dikur bënin pushime në Greqi, thotë ajo, por tani shkojnë në Turqi më shpesh se më parë.

Në vitin 2012, presidenti i Turqisë, Rexhep Tajip Erdogan, kritikoi “Shekulli i mrekullueshëm”, pasi sipas tij seriali i përkushtohej më shumë seç duhej intrigave të oborrit mbretëror dhe jo pushtimit apo arritjeve të Sulejmanit.

Si përgjigje, një transmetues shtetëror turk bëri dramën e tij historike, “Dirilis: Ertugrul”, një luftëtar turk në shekullin e 13-të. Në maj 2020, kur shumica e popullsisë së botës ishte në izolim për shkak të Covid-19, shfaqja ishte seria e katërt televizive më e kërkuar në nivel global, sipas Parrot Analytics. Atë vit, kryeministri i atëhershëm i Pakistanit, Imran Khan, vlerësoi programin për “vlerat e tij islame” dhe si pasojë në Lahore u ngrit një statujë e Ertugrul. Një dublim i episodit ka grumbulluar 153 milionë shikime në YouTube.

Dramat turke janë zhvendosur gjerësisht edhe në Netflix, ku “Kulup” (“Klubi”) trajton një ish-të dënuar që rivendos kontaktet me vajzën e saj pas shumë vitesh burg. Seriali përshkruan masakrat kundër minoriteteve në Stamboll në vitet 1950, një temë mjaft e ndjeshme politikisht. Dramat e transmetuesve priren të jenë më të shkurtra: deri më tani “Kulup” ka 20 episode krahasuar me 139 që ka seriali “Shekulli i mrekullueshëm”.

Nga ana tjetër, seriali “Bihter”, një film që trajton një grua e cila tradhton burrin e saj të moshuar abuziv, shfaq edhe skena të akteve intime apo edhe nuditeti.

Të tilla skena mund të përmirësojë shanset e Turqisë për të arritur audiencën anglishtfolëse, e cila ka qenë më rezistente ndaj serialeve të dubluara ose me titra sesa njerëzit në shumë vende të tjera. Ndryshe nga Spanja (me “Money Heist”) apo Koreja e Jugut (“Squid Game”), Turqia nuk ka pasur një goditje të madhe as në Amerikë dhe as në Britani. Për shembull, “Kara Para Ask” (“Black Money Love”) nuk u pëlqye kurrë shumë në Amerikë, edhe pse numëron fansa si Lionel Messi.

Por bota është e madhe dhe shfaqjet e Turqisë nuk kanë nevojë të “pushtojnë” Britaninë dhe Amerikën për t’u parë. Edhe Sulltan Sulejmani i Madhërishëm, i cili arriti të fitojë zemrat e audiencës në Afrikës të Veriut dhe Evropë, mundi të “pushtojë” dot gjithë botën./vizionplus.tv/